Başkasının ağrısını, acısını gerçekten hissedebilir miyiz?
Bir başka insanın hissettiklerini hissetmek ve onun bu hissettiklerine bağlantı yapabilmeye “empati” denir. Yapılan görüntüleme çalışmaları, kendiniz ağrıyı hissedince ve bir başkasının ağrısını empati yaparak hissettiğinizde beyindeki aynı bölgelerin uyarıldığını gösteriyor.
Birçok çalışma, psikososyolojik ağrı uyandıran hayat hikayelerini görsel olarak izlediğimizde bizde uyandırdığı ağrı hissiyle, vücudumuzun herhangi bir uzvundan ortaya çıkan ağrıyla ilgili bilgiyi, ağrı çekenin yüz ifadesini gördüğümüzde bizde uyandırdığı ağrısını hissetme hissini ileten somatosensori beyin bölgesinin koordineli bir çalışmayla ayarlandığını göstermektedir.
Bazı kişisel farklılıklar burada rol oynamaktadır. Yapılan birçok çalışmada antisosyal (psikopatik) özellikleri ölçen bir ölçekte yüksek skor alan normal kişilerle, bu ölçekte düşük skor alan normal kişiler arasında yapılan çalışmada ölçekte yüksek skor alanların bir başkasının acısını daha az veya hiç hissetmediği ortaya çıktı.
Çocukluktan itibaren bir başkasının haklarını umursamayıp, saygı duymayan ve erişkin olduğu dönemde de bunları yapmaya devam eden kişilerde antisosyal kişilik özelliğinden bahsedebiliriz.
Antisosyal kişiler etik konulara uymaz, hukuksal sorunlar yaşar, agresif ve dürtüsel olurlar. Diğer insanların güvenliğini tehlikeye atabilirler. Empati yapamazlar ve pişmanlık asla duymazlar. Kişilik özelliği değil de, anti sosyal kişilik bozukluğu varsa bu kişiler, ilave olarak sosyal iletişimde günlük işlevlerini normal olarak yapamaz hale gelirler.
Beynin empati bölgesi “İnsula”
Beynimizin temporal bölgesinde bulunur. Duyguların farkında olunmasına, duygusal tepkilerimizde ve empati yaparken beynin devreye giren kısmıdır ve limbik sistemimizin bir parçasıdır. Özellikle ön (anterior) bölümü dikkat ve yüksek seviyede bilinçli kontrolden sorumludur.
Bu ön bölge, dış dünyadan gelen uyaranlarla iç dünyamızdaki uyaranları kontrol eden yerdir. Aynı zamanda kalp ve sindirim sisteminin otonomik sinir sistemi kısmını da düzenler.
İnsula, Anterior Cingulate’le bağlantılıdır. Bu bölgeyle insulanın ön bölgesinde bir sorun olursa kişinin ağrıyı hissetmesi veya sevdiği insanların ağrısına empati yapmasında sorun ortaya çıkıyor. Bu kişiler, “Empati yapamıyorum, bu kısmımı kaybettim” diye yakınabiliyorlar da.
İnsulanın ön kısmı, aynı zamanda amygdala (korku, endişe bölgemiz) ile bağlantılı. Ağrıyı hissetmenin yanında kızgınlık, iğrenme, korku, üzgün ve mutluluk duygularını hissetmede de rol oynar.
Sempati duygusu oluştuğunda primer motor bölge devreye girmekte. Bu, insanın başkasının yüz ifadesini gördüğünde kendi yüz ifadesiyle başkasının duygusunu anladığını ifade etmesinin yansımasıdır. Ayna nöronlar, bir başka insanın duygularını anladığımızda devreye girer. Genelde empatik duygu durumu merhameti de içerirken beynin ön lobundan aşağıya doğru bir işlem halinde başlar. Bu sırada dikkat duyguya verilir ve oda duyguyu regüle etmemizi sağlar.
En erken 18 aylık bebekte, genelde 2-3 yaşında sempati gelişmeye başlar. Sempati
toplumda bir başkasının
yararını düşünüp bencil olmadan fedakârlık yapabilmeyi gerektirir. 2006 yılında İsviçre’de yapılan çalışmada, çocuklarda sempati ve empatinin ailelerin yetiştirme tarzıyla bağlantılı olmadığı ortaya çıkmıştır.
Merhamet birçok dinde oldukça yer bulan bir terimdir. Mesela, islamın en bariz özelliklerinden biri merhamet dini olmasıdır. İnsanların bir arada, birbirlerine karşı ölçülü, saygılı ve merhametli olmasını talep eder.
Empati, sempati ve merhameti kullanabilen insanların beyinlerindeki bu bahsettiğim sistemlerin düzgün çalıştığını bilimsel olarak söylemek mümkün olduğu gibi dini referansların da bireyden bu sistemlerin düzgün çalışması beklentisi olduğu açıktır.
Birbaumer ve arkadaşları fMRI neurofeedback ile anti sosyallerde insula bölgesindeki elektrik akımını düzenlediklerinde onların pişmanlık duygularının geliştiğini gördü.
Clinical EEG ve Neuroscience’da yayımlanan anti sosyal kişilik bozukluğunda yaptığımız QEEG uygulamalı Neurofeedback vaka çalışmamızda biz de aynı bulgulara ulaştık
Yrd Doç Dr Ömer DOĞRU
Aile Danışmanı & İletişim Uzmanı
