Öfke kontrol problemi, çocuk ve ergenlerde sıklıkla karşılaşılan sorunlardan biridir. Öfkenin üç ana sebebi vardır.
- Haksızlığa Uğradım Duygusu
- Anlayanım Yok
- Kendimi İfade Edemiyorum
Öfke kontrol problemi ve saldırgan davranışlar ağırlıklı olarak okul çağında ortaya çıkmaktadır. Okul, çocukların sosyalleşme ve aileden bağımsız birey olma çabasına girdikleri bir yerdir. Çocuklar bu dönemde sosyal hayatta karşılaşılan birçok problemle tanışırlar. Her bireyin problemle baş etme biçimi elbette birbirinden farklıdır. Kimi problemlerle daha rahat başa çıkarken, kimi önüne çıkan zorluklar karşısında öfke patlamaları yaşamaktadır.
Çocuğu saldırgan davranışlar sergileyen aileler, sorunun neden kaynaklandığını anlama konusunda çoğunlukla zorluk yaşarlar. Saldırgan davranışları ortaya çıkaran nedenlerin başında yanlış ebeveyn tutumları gelmektedir. Bu hatalı tutumlar arasında çocuğuna sınır ve kural koymama, her dediğini yapma, çocuğu ihmal ve istismar etme, aşırı korumacı davranarak baş etme becerilerini zayıflatma, sürekli baskı yapma ve engelleme gibi davranışlar yer almaktadır. Yanı sıra çocuğun çevresinde öfke kontrol problemi yaşayan bir yetişkinin varlığı, çocuk açısından olumsuz örnek oluşturmaktadır. Dolayısıyla çocuk, bu yetişkini model alarak şiddete yönelmektedir. Ayrıca dil gelişimi konusundaki problemler de saldırgan davranışları ortaya çıkartabilmektedir. Kendini ifade etme konusunda zorlanan çocuk, derdini anlatabilmek için şiddete başvurabilmektedir. Ayrıca saldırgan davranışları arttıran en önemli nedenlerden biri de şiddet içerikli oyunlar ve filmlerdir. Bu tür oyun ve filmler, şiddeti çocuğun gözünde normalleştirmekte ve cazip hale getirmektedir. Son olarak dürtü kontrol problemi olan çocuklarda da saldırgan davranışlar gözlemlenebilir.
Başlangıçta 3 Önemli Şart Var;
1- Öfkeli olduğunu kabullenmek
2- Değişim için niyetlenmek
3- Öfke kontrolü becerileri kazanmak
Çocuklarda öfke kontrolünde öncelikle durum, yaşanan duyguyu tanımlamaktır. Duygunuzu tanımlamak için şu soruları sorabilirsiniz. “Ne zaman öfkeleniyorum, hangi durumlar beni öfkelendiriyor, çabuk öfkelenen biri miyim, çabuk öfkelenen biriysem bu hangi nedenlerden kaynaklanıyor, mizaçtan mı kaynaklı, yaşam sorunlarından mı yoksa başka bir psikolojik veya fizyolojik bir problemim mi var ” gibi sorularla duygu tanımlanabilir.
Aslında çocuklar göreceksiniz ki öfkelenme şeklininizin farkına varmanızla birçok şey ortaya çıkar, farkındalık artar. Kişi böylelikle, öfke patlamasının nedenlerini, öfkenin tırmanışını, öfkenin süresini ve akabinde sakinleşme süresini ve öfke sonrası davranışlarını görmüş olur. Tüm bunları gören öfkeli çocuk ya da ergen kendini daha iyi analiz etme ve öfkesini kontrol etme şansı bulur. Böylece bazı yöntemler geliştirerek öfkesini kontrol edebilmiş olur.
Çocukları Saldırgan Davranışlar Sergileyen Aileler Neler Yapmalı?
Öfke kontrolü konusunda problem yaşayan ve saldırgan davranışlar sergileyen çocuklara yardım için ilk yapmanız gereken, davranışın nedenini tespit etmeye çalışmaktır. Çünkü nedene bağlı olarak çizeceğiniz yol, problemin çözümünde çok daha etkili olacaktır.
Problemlerle baş ederken saldırgan davranışlar sergilemenin doğru ve etkili bir yöntem olmadığı çocuğa anlatılmalıdır. Yanı sıra öfkesini kontrol edemediğinde ne gibi sonuçlarla karşılaşabileceği, bu durumun onu ve başkalarını nasıl etkileyeceği çocuğa anlatılmalıdır.
Nefes ve gevşeme egzersizleri öfke kontrolü için oldukça etkili yöntemlerdir. Çocuğunuzun ilgisini çekeceğini düşünüyorsanız bu tarz egzersizleri yapması için onu teşvik edebilirsiniz. Ayrıca sportif aktiviteler de çocukların sakinleşmeleri ve enerjilerini sağlıklı yolla atmaları konusunda etkilidir.
Doğru ebeveyn tutumu sergilemek de çözüm için çok önemlidir. Bunun başında çocuğa kural-sınır koymak gelmektedir. Kural ve sınır koyulmadan büyüyen çocuk her şeyi yapmaya hakkı olduğunu düşünür. Doğruyu- yanlışı öğrenmekte zorluk yaşar. Çocuğa koyulan kurallar; onun doğruyu – yanlışı öğrenmesi, kendi içsel denetimini sağlaması ve toplumsal yaşama adapte olması açısından oldukça önemlidir.
Saldırgan davranış ödüllendirilmemelidir. Çocuğun bağırarak veya saldırgan davranışlar sergileyerek istediği bir şeyi ailenin yapması, olumsuzu ödüllendirmektir.
Çocuklar İçin Öfke Yönetimi Nedir?
Öfke bir sinyal duygusudur. Genellikle tehlikeye tepki verir. Aynı zamanda bir kişinin kendini ifade etme şekli ve bazen bir çocuğun bağımsızlığını ilan etme biçimidir. Pek çok şey bir çocuğun öfkesini tetikleyebilir ve bu durumlar bazen saldırganlıkla sonuçlanabilir. Çocuklar anaokulu yaşına geldiğinde öfke genellikle saldırganlığa dönüşmez, çünkü çocuklar bu tür dürtüsel duyguları durdurmayı öğrenirler. Zamanla, çocuklar okul çağına geldikçe, ebeveynler daha ince saldırganlık biçimleri gözlemleyebilir: Somurtmak, küsmek ve sızlanmak gibi…
Yetişkinler için çok kolay görünebilir ama küçük bir çocuğun öfkeyi, öfkeyle gelen belirli duyguları ve fiziksel duyumları tarif edebilmeyi öğrenmesi gerekir: Kalp çarpıntısı, ağır nefes alma ve ısınma hissi gibi. Çocuğunuzun duyguyu kabul edip adlandırmasına olayın yaşandığı ilk anlarda yardımcı olmak oldukça önemlidir. Çocuğun başka bir çocuğun oyuncağı kapması veya onu incitmekle tehdit etmesi gibi öfkeyi harekete geçiren tetikleyicileri tanımak için yardımınıza ihtiyacı vardır.
Çocukların Öfke Kontrolü Sağlayabilmesi İçin 5 Strateji
Çocuğunuza, çocuklar için öfke kontrolünün sahip olunması gereken önemli bir beceri olduğunu öğretmelisiniz. Aynı zamanda bunun kolay olmadığını da kabul etmelisiniz. Çocuğunuzun yardımınıza ve bol bol pratik yapmaya ihtiyacı olacak.
1. Dur: Çocuğunuz kendini kontrolden çıkmış hissediyorsa, öfkelendiği kişiden uzaklaşmalıdır. Mutlaka o ortamdan ayrılmalıdır. Bu davranışın içselleşmesi sürecinde çocukların bir yetişkine ihtiyaçları olabilir.
2. Sakin ol: Çocuğunuza öfkenin fiziksel belirtilerini hissettiğinde bazı sakinleştirici stratejiler kullanmayı öğretin. Derin nefes almayı, bir bardak su içmeyi, bir şarkı ya da hikaye ile dikkatini dağıtmayı ya da tek başına oynamayı deneyebilir.
3. Harekete geçmeden önce düşün: Çocuğunuzun kendisine "Ne olmasını istiyorum?" diye sormasına teşvik edin. Ters bir tepkiye aynı şekilde karşılık vermenin daha kötü sonuçlara sebep olabileceğini açıklayın. Anlaşılmak ve işleri doğru yapmak zahmete değer.
4. Diğer kişinin duygularını düşün: Çocuklar 3 yaşından itibaren empati göstermeye başlayabilirler, ancak yardımınıza ihtiyaçları vardır. Kendi bakış açısını anladığınızı ona gösterin ve diğer kişinin de bakış açısını anlamasını sağlamaya çalışın.
5. Olası çözümleri arayın: Çocuğunuzun "Senden nefret ediyorum", "Sen iyi değilsin" gibi sözlerden ötesini görmesine yardım edin. Her iki tarafın da üzerinde anlaşabileceği bir uzlaşma bulmayı deneyin.
Öfke Saldırganlığa Dönüştüğünde;
Elbette, öfkenin fiziksel bir yakın dövüşe dönüştüğü zamanlar olacaktır. Bunu çocuğunuzun bu agresif duygular üzerideki hakimiyetinin artmasına yardımcı olmak için bir fırsat olarak kullanın. İşte çocuklar için öfke kontrolünü kolaylaştırmak için yapabilecekleriniz!
1. Eylemi durdurun ve güvenliği yeniden sağlayın: Sık sık dövüşçüleri izole etmek gerekir. Her iki tarafa da güvende olacaklarını, kontrolü ellerinde tutmayı ve kendilerini korumayı öğrenebileceklerini söyleyin.
2. Sınırlar belirleyin: Kuralı koyun ve çocuklara kontrolden çıktıklarında kimin sorumlu olduğunu bildirin: "Vurmak yok ve siz durdurmazsanız, ben yaparım" gibi.
3. Sonuçları takip edin: Bir çocuğun harekete geçmeden önce durup düşünmeyi öğrenebilmesi için eylemlerinin sonuçlarıyla yüzleşmesi gerekir. “Birbirinize zarar verirseniz birlikte olamazsanız. O zaman birlikte oynayamazsınız. Oynamak için bir şans daha istiyorsan, bunu hatırlayabilecek misin bir dene. "
4. Affetmek: Çocukların, kötü davranışlarının kendilerini kötü insanlara dönüştürmediğini bilmeleri gerekir. Özür dilemek ve telafi etmek, onların yanlış yaptıklarını bilmekten kaynaklanan suçluluk duygusundan daha iyisini yapabileceklerini ummaya geçmelerine yardımcı olur.
Bu Tarz Davranışlar Olumsuz Davranışı Pekiştirecektir.
Dil-konuşma problemi olsun veya olmasın çocuğun kendini ifade etme becerisini geliştirmek de öfke kontrolü açısından etkili yöntemler arasındadır. Kendini etkili bir şekilde ifade edebilen çocuğun problemle baş etmek için saldırgan davranışlar yerine, iletişim kurmayı tercih etmesi daha muhtemeldir.
Öfkeye öfkeyle karşılık vermemek gerekmektedir. Yani öfke patlaması yaşayan bir çocuğa bağırmak onu daha da öfkelendirecektir. Bu tarz kriz anlarında çocukla konuşmak için onun sakinleşmesini beklemek daha doğrudur.
Davranış tablosu yapmak, özellikle küçük yaş gruplarında işe yarayan bir yöntemdir. Tabloyu birlikte tasarlamak, tüm sürecin sonuna ödül koymak çocuğun motivasyonunu arttırma açısından kullanılabilecek uygulamalardır. Olumlu davranışları ödüllendirmek, doğru davranışların pekişmesi için etkilidir. Ancak ödüller genelde sözel (aferin vb.) geri bildirimler şeklinde olmalıdır. Şiddet içerikli oyun ve filmlerden uzak tutmak da dikkat edilmesi gereken noktalardan biridir.
Çocuğa öfkelenmenin de tıpkı mutlu olmak gibi normal olduğu, ancak öfkesini doğru yansıtması gerektiği anlatılmalıdır. Ayrıca çocuklara duygusal farkındalık kazandırmak da oldukça önemlidir. Bu sayede çocuk duygularını tanır ve onlarla baş etmeyi öğrenir. Çocuklarda öfke kontrolü erken yaşlarda sağlanması gereken bir beceridir. Aksi halde kendisi ve çevresi için olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir. Eğer çocuğunuzda saldırgan davranışlar gözlemliyorsanız, burada verilen çözüm önerilerinin yanı sıra uzman desteği almanız, davranışın nedenlerini tespit etme ve çözüme ulaşma konusunda doğru adımlar atmanızı sağlayacaktır. Her çocuğun kişiliği farkıl davranışları özgün ve kendisine yaklaşım biçimi de farklı ve özel olmalıdır. Kıyas kabul edilmesi karşılaştırlıma daha da körükler davranışları ve olumsuza kanalize eder.
Yrd. Doç. Dr. Ömer DOĞRU
Aile Danışmanı & İletişim Uzmanı
Psikolog
